Diễn đàn “Đầu tư phát triển năng lượng hướng tới mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao và bền vững

Theo Viện Năng lượng, giai đoạn 2010-2023, tổng năng lượng sơ cấp của Việt Nam tăng gấp đôi, đạt hơn 101 triệu TOE. Tuy nhiên, hơn 50% nguồn cung đến từ than và khí đốt – hai loại nhiên liệu gây phát thải lớn. Tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu cung giảm từ 22,4% (2015) xuống còn 15,3% (2020). Cùng với đó, mức độ phụ thuộc nhập khẩu năng lượng ngày càng cao, từ âm 17,6% năm 2010 tăng lên gần 50% vào 2020.

Điện năng tiêu thụ bình quân đầu người năm 2023 đạt 2.512 kWh, chỉ bằng 60% mức trung bình thế giới. Điều này phản ánh nhu cầu điện còn tăng mạnh trong nhiều thập kỷ tới, đặc biệt khi kinh tế hướng tới công nghiệp hóa sâu và đô thị hóa nhanh.

Cam kết Net Zero – thách thức xứng tầm

Tại COP26, Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào 2050. PGS.TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nhấn mạnh: “Ngành năng lượng Việt Nam đang đối diện một thách thức xứng tầm. Vừa phải đáp ứng nhu cầu tăng trưởng điện 8-10%/năm, vừa phải cắt giảm mạnh phát thải là bài toán khó chưa từng có tiền lệ. Nhưng đây cũng là phép thử để chúng ta chứng minh năng lực chuyển đổi xanh, hội nhập với thế giới”.

Theo các dự báo, đến 2030 phát thải khí nhà kính lĩnh vực năng lượng sẽ đạt khoảng 410 triệu tấn CO₂, song nhờ chuyển dịch năng lượng, con số này có thể giảm còn khoảng 101 triệu tấn vào 2050.

Toàn cảnh các đại biểu tham dự

Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi với bờ biển dài 3.400 km, tiềm năng điện gió ước đạt 24 GW, cùng nguồn bức xạ mặt trời dồi dào 2.000–2.500 giờ nắng/năm. Những điều kiện này giúp nước ta có thể bứt phá về điện gió ngoài khơi và điện mặt trời – hai nguồn năng lượng được dự báo sẽ đóng vai trò chủ lực.

Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đặt mục tiêu đến 2030, năng lượng tái tạo chiếm 28-36% cơ cấu điện, và đến 2050 đạt 74-75%. Đặc biệt, Việt Nam phấn đấu hình thành ngành công nghiệp xuất khẩu điện tái tạo với công suất 5.000-10.000 MW vào 2035.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, nhận định: “Cam kết Net Zero không chỉ là nghĩa vụ quốc tế, mà còn là động lực để Việt Nam tái cấu trúc toàn bộ ngành điện. Nếu tận dụng được lợi thế gió, mặt trời, đồng thời phát triển mạnh hydro xanh và amoniac, chúng ta hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội, tiến tới một nền kinh tế xanh và có sức cạnh tranh toàn cầu”.

Để hiện thực hóa các mục tiêu, nhu cầu vốn cho ngành điện giai đoạn 2026-2050 ước tính khoảng 900–1.000 tỷ USD, tức trung bình 35–40 tỷ USD/năm. Trong đó, khu vực nhà nước chỉ có thể đáp ứng khoảng 20-30%, phần lớn còn lại phải huy động từ tư nhân và vốn quốc tế.
Tuy nhiên, hiện có tới hơn 2.200 dự án năng lượng bị đình trệ vì vướng mắc thủ tục, pháp lý, với tổng vốn khoảng 6 triệu tỷ đồng. Đây là thách thức lớn về thể chế. Nếu không cải cách mạnh mẽ khung pháp lý, cơ chế giá điện, và tạo hành lang minh bạch cho nhà đầu tư, tiềm năng sẽ khó chuyển hóa thành hiện thực.

Vì một tương lai xanh và bền vững

Các chuyên gia tại diễn đàn thống nhất rằng Việt Nam cần coi hạ tầng năng lượng là hạ tầng chiến lược, tương tự giao thông. Đầu tư cho năng lượng xanh không chỉ là chi phí mà là “vốn mồi” tạo ra ngành kinh tế mới, thúc đẩy công nghiệp phụ trợ và việc làm xanh.
Một số giải pháp trọng tâm được đưa ra: Hoàn thiện cơ chế thị trường điện cạnh tranh, minh bạch, cho phép mua bán điện trực tiếp. Đẩy mạnh xã hội hóa đầu tư hạ tầng truyền tải, tránh tình trạng “nghẽn mạch” khi năng lượng tái tạo phát triển nhanh.

Hình thành thị trường carbon, định giá khí thải để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. Hỗ trợ tín dụng xanh, huy động nguồn vốn quốc tế thông qua các sáng kiến như JETP (Đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng).

Các diễn giả thảo luận

Năng lượng xanh không chỉ là yêu cầu quốc tế, mà còn là nhu cầu nội tại của nền kinh tế Việt Nam. Chuyển đổi năng lượng sẽ giúp giảm nhập khẩu, tăng tính cạnh tranh của sản phẩm trong thương mại toàn cầu, đồng thời cải thiện chất lượng môi trường và sức khỏe cộng đồng.
“Thách thức của năng lượng Việt Nam cũng chính là cơ hội để đất nước bứt phá, vươn lên trở thành trung tâm năng lượng sạch của khu vực” – PGS.TS. Trần Đình Thiên khẳng định.
Để làm được điều đó, Việt Nam cần một tư duy đột phá, chính sách quyết liệt và sự chung tay của Nhà nước – doanh nghiệp – xã hội. Khi ấy, năng lượng xanh sẽ thực sự trở thành nền tảng cho một cuộc sống xanh, một nền kinh tế xanh, và một tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau.